دو مدل در تبلیغ تشیع

در میان شیعیان دو مدل برای گسترش تشیع وجود دارد. مدل غالب و فراگیر مدلی است که بوسیله مناظره و بحث در باب اختلافات در مورد جانشینی پیامبر، سعی در اثبات حقانیت ادعای تشیع داشته و از این طریق سعی می کند با قبولاندن اعتقاد خود به غیرشیعیان، مذهب تشیع را گسترش دهد. در این مدل هدف «تغییر مذهب بدنه اهل سنت» است. در این گروه که گستره وسیعی را دربرمی گیرد، دو رویکرد کلی وجود دارد. رویکردی که برخوردی خشن و توهین آمیز نسبت به عقاید اهل سنت دارد و رویکرد دیگری که سعی می کند در قالب اخلاق و منطق به قبولاندن عقیده خود بر اهل سنت بپردازد. میتوان گفت اکثریت قریب به اتفاق شیعیان چنین مدلی را برای گسترش تشیع در پیش گرفته اند. طبیعی است با گذشت بیش از 1000 هزار سال از فعالیت همه جانبه این گروه، اکنون به خوبی میتوان درباره موفقیت یا عدم موفقیت آن به قضاوت نشست.

مدل دیگر که نمایندگان چندانی ندارد، مدلی است که امام خمینی و رهبر معظم انقلاب آن را نمایندگی می کنند. در این مدل در ظاهر اصلا بحثی از اختلاف شیعه و سنی و اینکه چه کسی درست می گوید و چه کسی نه، مطرح نمی شود. نه حرفی از در و دیوار زده می شود و نه از سقیفه. گویی این افراد اصلا دغدغه گسترش تشیع را ندارند. شاید در واقع نیز چنین باشد.

طبق این مدل تشیع نه با مناظره و دعواهای نظری که با «موفقیت در عرصه عمل» تبلیغ می شود. طبق نظر این دیدگاه، اگر شیعیان بتوانند پرچمدار عزت مسلمین شوند، خود به خود تشیع نیز گسترش می یابد. اگر شیعه بتواند حکومتی تشکیل دهد و در اداره آن موفق باشد، به صورت خودکار به الگویی نزد دیگران تبدیل خواهد شد. اگر شیعیان، افرادی مودب، بااخلاق، باسواد و باتقوا باشند، هریک نمادی از حقانیت تشیع خواهند شد. این افراد بهترین تبلیغ تشیع را در پرچمداری تشیع در دفاع از کیان اسلام می دانند. وقتی مسلمانان احساس کنند که تشیع به احقاق حقوق مسلمانان پرداخته و حقانیت اسلام را در دنیا اثبات کرده و در مقابل جهان کفر می ایستد، به سمت تشیع گرایش پیدا خواهند کرد. این افراد موفقیت خود را نه در «تغییر مذهب اهل سنت» که در «پیاده سازی گفتمان اهل بیت» می دانند.

شاید این قیاس مع الفارق باشد ولی برای تقریب به ذهن بد نیست: دلیل گرایش سیل عظیم مردمان شرق به دام غرب زدگی، مباحثات نظری دکارت و هگل بوده یا مشاهده موفقیتها و پیشرفتهای عینی غرب؟! قطعا چشم نوازی ظاهری تمدن غرب نقش اصلی را در غرب زدگی شرقی ها داشته نه سوبژکتیویته دکارتی!

این دو مدل اختلافات اساسی با هم دارند که از تعریف و تصوری که از تشیع دارند، آغاز می گردد. دیدگاه غالب (مدل اول) تشیع را صرفا به قبول نداشتن خلفا و خلیفه بلافصل پیغمبر «ص» دانستن حضرت علی «ع»، تعریف می کنند. طبق این دیدگاه گسترش تشیع به قبولاندن این اعتقاد به افراد غیرشیعی است. حال آن که دیدگاه مهجور (مدل دوم) قائل به این است که تشیع به معنای «پیروی تمام و کمال از اهل بیت در همه امور» است و به خلیفه پیغمبر دانستن حضرت علی «ع» ختم نمی شود. از نظر این افراد، «حق» مسیر و گفتمان اهل بیت است نه صرف اقرار زبانی به ولایت ایشان. چه بسا کسانی که زبانا ولایت اهل بیت را قبول نداشته ولی در مسیر اهل بیت گام نهادند و بالعکس. در کربلایی که بسیاری از شیعیان امام حسین «ع» را تنها گذاشتند، امثال حر بن یزید ریاحی و زهیر بن قین که اهل سنت بودند در رکاب سیدالشهدا «ع» به شهادت رسیدند. لذا از نظر گروه دوم «حسینی بودن» اصل است نه «ضدیت با خلفا».

 البته این نظر به معنای نادیده گرفتن حق اهل بیت و فراموشی اتفاقات پس از رحلت حضرت رسول «ص» نیست. بلکه بدین معناست که آنها معتقدند خود «ولایت» هم وسیله ای برای پیاده سازی گفتمان اصیل اسلام بوده است. لذا هدف نهایی پیاده سازی گفتمان اهل بیت است که خود ایشان نیز برای تحقق این امر مبارزه کرده اند، نه صرف معتقد نمودن دیگران به باطل بودن خلافت خلفا. در واقع این گروه رویکردی ایجابی را مدنظر قرار داده و به جای نفی عقاید اهل سنت، محاسن گفتمان تشیع را در قول و فعل ترویج می کنند. همانگونه که  امام رضا «ع» می فرماید : «ان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا»

حال باید دید کدام یک از این دو مدل موفق تر بوده است؟ تاریخ به خوبی اثبات می کند که رویکرد اول نه تنها در ترویج تشیع و هدایت قلب ها به سمت آن موفقیتی نداشته که با ایجاد حساسیت و بدبینی نسبت به تشیع، فضا را برای رویکردهای شیعه ستیزانه فراهم کرده است و طبیعی است که در فضایی ضدشیعی گفتمان و معارف اهل بیت مجال چندانی برای گسترش نخواهد یافت. بگذریم از اینکه آنها که رویکردی فحاشانه دارند موجبات تنفر و انزوای تشیع را نیز فراهم می کنند.

 البته ممکن است طرفداران مدل اول لیست بلندبالایی از افرادی که در اثر مناظرات و مباحث نظری به مذهب تشیع گرویده اند را پیش روی ما قرار داده و از این طریق بخواهند درستی راه خود را اثبات کنند. اما حقیقت آن است که میزان ضرری که تشیع از ایجاد فضای ضدشیعی متحمل شده بسیار بیشتر از سود چند متشیع است. رفتار این گروه سبب شده تا علمای اهل سنت از ترس در خطر افتادن هویت مذهبی اهل سنت، گرایشات ضدشیعی را ترویج کنند تا مردم را از ترک مذهب تسنن به تشیع بیمه نمایند.

در حالی که با پیروزی انقلاب اسلامی و مقاومت آن در برابر غرب، سیلی از گرایش به تشیع در میان مسلمانان دنیا به راه افتاد. البته گرایش به تشیع به معنای شیعه شدن اهل تسنن نیست، بلکه به معنای گسترش فرهنگ و گفتمان تشیع است. هرچند تعداد زیادی از اهل سنت درپی انقلاب اسلامی به مذهب تشیع گرویدند که تعدادشان بسیار بیشتر از شیعه شدگان توسط مناظره هاست.

تشیع با انقلاب اسلامی از انزوا خارج و به سبب پرچمداری عزت مسلمین، خود نزد مسلمانان عزیز شد. در حالی که پیش از این هیچ مناظره گری نتوانسته بود قلوب عامه مسلمین را متوجه تشیع کند. نمونه دیگر حزب الله لبنان و رهبر آن سید حسن نصرالله است که تا به حال کلمه ای در باب اختلافات شیعه و سنی سخن نگفته ولی با مقاومتش در برابر اسرائیل به محبوب ترین شخصیت عرب تبدیل می شود. همان اعرابی که اکثریت قریب به اتفاق آنها اهل سنت هستند. جالب اینکه بعد از جنگ 33 روزه موج وسیعی از تغییر مذهب جوانان اهل سنت به تشیع به راه افتاد.

نکته آخر اینکه یکی از مهمترین دلایل موفقیت مدل دوم شباهت آن به سیره اهل بیت است. در هیچ موردی در تاریخ دیده نشده که اهل بیت هدف اصلی خود را تغییر مذهب اهل سنت قرار دهند و یا اینکه وجهه اصلی همت خود را مجادله و مناظره در باب اتفاقات بعد از رحلت پیامبر قرار دهند. هرچند ممکن است گاها در این باب سخنانی فرموده باشند. آن بزرگواران سعی می کردند با اخلاق والا و منش علوی خود، دلها را به سمت خود جلب کرده تا از این طریق فضا را برای گسترش معارف خود مهیا کنند. اگر این بزرگواران همت خود را بر مجادلات نظری در باب جانشینی پیامبر صرف می کردند، قطعا نمی توانستند سیلی از شاگردان اهل سنت را پای درس خود بکشانند و تعالیم خود را به آنان منتقل نمایند. قرآن نیز عامل موفقیت پیامبر «ص» در جذب قلبهای مردم را اخلاق نیکوی ایشان می داند. لذا می توان نتیجه گرفت که محبت و برادری بهترین راه جذب است که هم پیامبر «ص» و هم اهل بیت «ع» و هم حضرت امام و رهبر انقلاب آن را در پیش گرفته اند و به نتیجه نیز رسیده اند.