«اقلیت» ها و تناقض میان «میل به تمایز» و «میل به وحدت»

آقای محسن حسام مظاهری در یادداشتی تحت عنوان «چگونه شعار «وحدت اسلامی» به رشد اندیشه‌ی تکفیری در بین شیعیان کمک می‌کند؟» به نکات ارزشمندی اشاره کرده است که البته نقدهایی نیز بر آن وارد است. آقای مظاهری تنها به یکی از نتایج در اقلیت بودگی پرداخته و نتایج دیگر آن را نادیده گرفته است.

ایشان به درستی به این مساله اشاره می کند که شیعیان به دلیل در اقلیت بودگی همواره سعی در پررنگ کردن مرزهای هویتی خود با دیگری - یعنی اهل سنت - داشته تا مبادا در اکثریت هضم شده و هویت خود را از دست دهند. لذاست که ایده وحدت اسلامی را ایده ای در جهت امحای هویت خود فهم کرده و نه تنها به آن روی خوش نشان نمی دهند که اتفاقا در مقابل آن به واکنش های تقابلی دست می‌زنند. این خاصیت هر گروه «اقلیت» است.
وضعیت اهل سنت ایران به عنوان اقلیتی در درون اکثریت شیعه نیز این مساله را مورد تایید قرار میدهد. اهل سنت ایران، خصوصا پس از انقلاب، همواره سعی داشته مرزهای هویتی خود با شیعه را پررنگ تر کرده و بر تمایزات بیش از اشتراکات تاکید کند. این تاکید از آن جهت بوده که همواره این ترس که ممکن است در درون جامعه شیعی هضم شوند، در میان آنان وجود داشته است. کاملا آشکار است که اهل سنت ایران نسبت به 40 سال قبل به شدت از حجم آن دسته از تظاهرات مذهبی مشترک خود با شیعیان – مثل زیارت اهل بیت «ع» - کاسته اند. آنان در عوض به آن دسته از آموزه های سلفیت که به مرزبندی بیشتر با شیعیان منجر میشود، گرایش بیشتری پیدا کردند. مخالفت با زیارت، توسل، شفاعت و ... مسائلی است که پیش از انقلاب به شدت بسیار کمتری در میان اهل سنت ایران وجود داشته است. مثال دیگر افزایش شدت تاکید بر مسئله عدالت صحابه است.
اما در اقلیت بودگی تنها همین یک نتیجه را ندارد. در اقلیت بودگی، با اینکه سبب حصارکشی های آهنین میان خود و دیگری و تاکید بیشتر بر اختصاصات و تمایزات هویتی میشود؛ در وضعیتی تناقض آمیز، باعث میل به وحدت با اکثریت هم میشود. چراکه اقلیت به دنبال بقا و تداوم خود و حذف نشدن توسط اکثریت است. در واقع اقلیت همواره در حال «تقیه» است. او برای حفظ و بقای خود، از یک طرف تمایزات خود با دیگری را پررنگ‌تر می‌کند و از طرف دیگر سعی می‌کند تا دل اکثریت را هم به دست بیاورد تا از این طریق خطر حذف شدن توسط اکثریت را دور کند.
این اتفاق هم برای شیعه به عنوان اقلیتی در گستره جهان اسلام، و هم برای اهل سنت ایران به عنوان اقلیتی در دل جامعه شیعی ایران رخ داده است. در سطح جهان اسلام همواره شیعیان نسبت به اهل سنت میل بیشتری به وحدت داشته اند. چراکه به وحدت نیازمندتر بوده اند. اصولا اقلیت نیازمندتر است به وحدت و حریص تر نسبت به آن. اکثریت نیاز چندانی به وحدت احساس نمی کند.